Lục Vân Tiên là một học trò có đức có tài, giỏi văn võ. Trên đường đi thi, chàng đánh đuổi bọn cướp Phong Lai cứu được Nguyệt Nga (con gái của một gia đình quyền quý). Được Nguyệt Nga cảm phục và đem lòng yêu mến... Giữa đường đến kinh kỳ ứng thí, chàng nghe tin mẹ mất và khóc thương mẹ đến mù cả hai mắt. Kiều Nguyệt Nga sau đó bị buộc đi cống hồ giặc Ô Qua nhưng vẫn một lòng thủy chung với mối tình Lục Vân Tiên, nàng tự vẫn nhưng được Phật Bà cứu sống. Lục Vân Tiên được Tiên cho thuốc nên mắt sáng trở lại, thi đậu Trạng Nguyên và được vua cử đi đánh giặc. Trên đường dẹp loạn, chàng gặp được Nguyệt Nga, hai người lấy nhau và hưởng hạnh phúc đến trọn đời:

Hỡi ai lẳng lặng mà nghe
Dữ răn việc trước, lành dè thân sau
Trai thời trung hiếu làm đầu
Gái thời tiết hạnh làm câu trau mình